تعریف اختراع
ما زمانی می‌توانیم در مورد اختراعات جدید صحبت کنیم که وسیله به وجود آمده، مشکل خاصی را حل کند. در واقع ویژگی‌های فنی یک اختراع جدید عملکردی دارد که از طریق آن مشکل (یا همان هدف اختراع) حل می‌شود. ویژگی فنی لازم برای ثبت اختراع مستلزم همین امر بوده و باید جدید و منحصر به فرد باشد. اجازه دهید در ادامه این مسئله را بیشتر بررسی کرده و چگونگی ثبت اختراعات در ایران را توضیح دهیم.
منظور از ثبت هرگونه اختراع چیست؟
شاید تعریف این مسئله برای شما بدیهی به نظر برسید. اما بد نیست یک بار دیگر معنای آن را با هم مرور کنیم تا درک روند ثبت برای شما آسان‌تر شود. اختراع عبارت است از هر فرایند (روش انجام یا ساختن چیزها) ساخت ماشین، طراحی وسایل جدید، ترکیب مواد یا هر پیشرفت جدید و مفید در این زمینه که قوانین مربوط به ثبت هر اختراع را قبول داشته باشند.
جالب است بدانید که از زمان پیدا شدن اولین ابزار سنگی ماقبل تاریخ، این امر بر محققان روشن شد که انسان‌ها در دنیایی زندگی می‌کردند که با اختراع شکل گرفته بود. در واقع، مغز یک مخترع طبیعی به نظر می‌رسد. به عنوان بخشی از عمل ادراک، انسان‌ها اطلاعات حسی دریافتی را جمع آوری، ترتیب می‌دهند و دستکاری می‌کنند تا مدلی پویا و دائما به روز شده از جهان خارج بسازند.
ارزش بقای چنین مدل‌هایی در این واقعیت نهفته است که بتوانند به عنوان الگویی برای تطبیق تجربیات جدید عمل کنند. اختراعات تقریبا همیشه باعث تغییر می‌شوند. سلاح‌های سنگی پارینه سنگی شکار را امکان‌پذیر کرد و در نتیجه باعث پیدایش ساختارهای فرماندهی دائمی شد.
ثبت اختراع دستگاه‌های چاپخانه که توسط یوهانس گوتنبرگ در قرن پانزدهم انجام شد، یک بار برای همیشه اقتدار روش‌های سنتی نوشتن را در هم شکست. ماشین تحریری که توسط کریستوفر لاتهام شولز در دهه 1870 وارد بازار شد، در رهایی زنان از کارهای خانه و تغییر وضعیت اجتماعی آنها برای همیشه (و همچنین افزایش نرخ طلاق) موثر بود. با توجه به تمامی این موارد، ثبت کردن یک اختراع تنها یک روند اداری نیست. بلکه پروسه‌ای است که می‌تواند تغییرات زیادی را به همراه داشته باشد.
تفاوت اختراع و اکتشاف
توجه به این نکته هم مهم است که اختراع و اکتشاف دو عمل متفاوت هستند. یک اکتشاف، تشخیص چیزی است که برای اولین بار دیده شده و هیچ کس قبلا آن را پیدا نکرده است. به عنوان مثال، چگونه کریستف کلمب قاره آمریکا را کشف کرد. اما یک اختراع به ایجاد چیزی کاملا جدید با ایده‌های منحصر به فرد و قابلیت توسعه در آینده، اشاره دارد.
اگرچه یک اختراع برای جهان کاملا جدید است، اما مواد فیزیکی مورد نیاز برای تولید آن از قبل وجود داشته. روند به وجود آمدن آن با ایده‌ها و تجربیات فرد بر اساس همان متریال‌ها پیش می‌رود؛ بنابراین اختراعات منحصر به فرد می‌شوند. فراموش نکنید که در ترکیب مواد موجود هیچ محدودیتی ندارد.
روند ثبت اختراع در ایران
برای ثبت اختراع خود می‌توانید از دو روش مرسوم تحقیقی و اعلامی استفاده کنید. در روش تحقیقی، صحت ادعای فرد برای اختراع، در آزمایشگاه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کار ممکن است زمان زیادی را لازم داشته باشد؛ اما سازمان مجوز دهنده را قانع می‌کند که کار، کپی نبوده و ماحصل ذهن خلاق شماست.
همچنین، تمامی مراحل ساخت و طراحی شما به صورت محرمانه نگهداری می‌شود. زمانی که صحت ادعای شما تأیید شد، مجوز لازم برای ثبت را در دست دارید. برای نمونه سوئیس از این روش برای ثبت موارد مربوط به اختراع دارو استفاده می‌کند.
در روش اعلامی، استناد بر ادعای فرد است؛ اما شرط مهم این است که اختراع قبلا به ثبت نرسیده باشد. برای استفاده از این روش باید اطلاعات لازم را همراه مدارک مورد نیاز، در اختیار اداره کل ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی قرار دهید. البته به یاد داشته باشید که صرف داشتن سندی برای ثبت یک اختراع، فرد را برای استفاده از آن مجاز نمی‌کند.
مدارک لازم برای این کار
- کپی مدارک شناسایی مالک و مخترع (کارت ملی و شناسنامه)
- تکمیل فرم‌ها
- ارائه نقشه اختراع (در صورتی که اختراع دستگاه یا کالا باشد)
- آدرس دقیق و کد پستی مخترع و مالک
- تأییدیه استعلامی که نشان دهد این مورد قبلا ثبت نشده
- دفاعیه در صورتی که موارد مشابه وجود داشته باشد.
موارد غیر قابل ثبت در ایران
با تکیه بر ماده 2 قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات، موردی قابل ثبت اختراع خواهد بود که ابتکار جدیدی را نشان داده و همچنین دارای کاربرد صنعتی باشد. منظور از ابتکار جدید این است که آنچه به ثبت می‌رسد در صنعت وجود نداشته و حالا جنبه کاربردی پیدا کرده است. همچنین اختراعی کاربردی آن است که در رشته‌های صنعتی قابل ساخت یا استفاده باشد. منظور از صنعت هم معنای گسترده آن است که شامل مواردی مانند صنایع‌دستی، ماهیگیری، کشاورزی و خدمات می‌شود.
همچنین ماده 4 این قانون، موارد زیر را تحت حمایت خود نمی‌داند.
- کشفیات
- نظریه‌های علمی
- روش‌های ریاضی
- آثار هنری
- قواعد و طرح‌ها یا روش‌های انجام یک کار تجاری به همراه سایر فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی
- روش‌های تشخیص و معالجه بیماری‌های انسان یا حیوان
- منابع ژنتیک و اجزا تشکیل دهنده آنها و فرایندهای بیولوژیک تولید آنها
- آنچه قبلا در فنون و صنایع ثبت شده باشد
مراحل ثبت اختراع
با توجه به آنچه که تا کنون گفتیم، اختراع شما زمانی ثبت می‌شود که:
- تازه باشد
- مبتکرانه باشد
- یک فایده علمی داشته باشد
- در لیست موارد ممنوعه نباشد
پس از بررسی این شروط مهم در اختراع خود، باید در سایت مرکز مالکیت معنوی ثبت نام کرده و اظهارنامه لازم برای ثبت را با دقت پر کنید. این اظهارنامه شامل توصیف اختراع و نقشه‌های مشخص شده از زوایای آن است. سپس تمامی مدارک خواسته شده را به این اداره تسلیم می‌کنید تا کارشناسان در مورد صحت یا عدم صحت ادعای شما تصمیم بگیرند.
پس از انجام تمامی بررسی‌ها این سازمان طی انتشار یک آگهی اعلام می‌کند که ثبت اختراع انجام شده و تمامی حقوق معنوی این مورد برای شما محفوظ است. پس از آن اصل گواهی را به شما تحویل داده و یک نسخه از آن را بایگانی می‌کند.
کلام آخر
در نهایت امر این نکته را به یاد بسپارید که مالک اختراع تا 20 سال (با پرداخت هزینه‌های سالانه) تمامی حقوق قانونی برای استفاده از اختراع خود را در اختیار دارد. پس از طی این دوره این اختراع ثبت شده در اختیار عموم قرار می‌گیرد.